در این مطلب به کشور هیمالیایی نپال می‌پردازیم – شاید هنگام صحبت از پیشگامان داده باز، این کشور نخستین کشوری نباشد که در ذهن نقش می‌بندد – اما اعتقاد ما بر این است که نپال به دلایل متعدد یک مطالعه موردی جالب است. در این برنامه به برخی از روش‌هایی می‌پردازیم که این کشور با نهادهای دموکراتیک جوان خود تلاش کرده است اقدامات دولت را شفاف‌تر کرده و از داده باز برای حل مشکلات پیچیده اقتصادی و چالش‌های اجتماعی در برابر توسعه‌ محدود، نرخ پایین سواد (57%)، و دسترسی محدود به اینترنت (31%) استفاده می‌کند.

در این مطلب به کشور هیمالیایی نپال می‌پردازیم – شاید هنگام صحبت از پیشگامان داده باز، این کشور نخستین کشوری نباشد که در ذهن نقش می‌بندد – اما اعتقاد ما بر این است که نپال به دلایل متعدد یک مطالعه موردی جالب است. در این برنامه به برخی از روش‌هایی می‌پردازیم که این کشور با نهادهای دموکراتیک جوان خود تلاش کرده است اقدامات دولت را شفاف‌تر کرده و از داده باز برای حل مشکلات پیچیده اقتصادی و چالش‌های اجتماعی در برابر توسعه‌ محدود، نرخ پایین سواد (57%)، و دسترسی محدود به اینترنت (31%) استفاده می‌کند.

به همین منظور، به بررسی شماری از ابتکارات داده باز می‌پردازیم و به تأثیر متقابل فعالیت جامعه مدنی و دولت برای رساندن نپال به جامعه جهانی داده نگاهی می‌اندازیم. اما قبل از انجام این کار، اجازه دهید پیشینه و بافت جنبش دسترسی به اطلاعات در نپال را مورد کند و کاو قرار دهیم، تا در درک موقعیت بحرانی جنبش به ما کمک کند.

یک تاریخ پرفراز و نشیب – دموکراسی جوان نپال و آزادی اطلاعات

نپال دارای تاریخ مدرن لجام‌گسیخته‌ای است. از 1990، 23 تغییر در دولت را به خود دیده است، به این معنا که بخش اعظم توجه دولت به‌جای شفافیت، مشارکت شهروندان و پاسخگویی عمومی روی اصلاحات و تغییر فرآیندهای سیاسی بوده است. همانطور که در گزارش پیدایش داده باز در نپال مشاهده می‌شود: «جانشینی سریع سرپرستی‌ها اغلب زمان اندکی برای پیشبرد وعده‌ها و ابتکارات ذکر شده در کمپین‌ها به منظور بهبود حکومت که اغلب کوتاه مدت هستند، باقی می‌گذارد».

بعد از اتمام یک دهه جنگ مدنی سرسختانه در سال 2006 نپال توانست راهی به سوی ثبات پیدا کرده و طرح‌ریزی اقدامات جدید برای تسهیل دسترسی عمومی به داده‌ها و اطلاعات را آغاز کند. در سال 2007، حق اطلاعات (حق درخواست اطلاعات از مقامات) به عنوان یک حق اساسی شناخته شد که توسط قانون اساسی تضمین می‌شد – نتیجه تقریبا 17 سال حمایت که توسط رسانه و جامعه مدنی نپال رهبری شد.

کمیسیون اطلاعات ملی در سال 2009 با این ماموریت که حق اطلاعات را ارتقاء دهد، محافظت کند و از اقدامات مناسب در این راستا حمایت کند، تشکیل شد. در سال 2013، سازمان‌های جامعه مدنی متعددی با تمرکز بر داده باز در اطراف پایتخت نپال، کتمندو تأسیس شدند. با این وجود، حقیقتا لازم است فرهنگ داده باز در سطح کشور توسعه یابد. قانون حق اطلاعات همچنان بلا استفاده است، زیرا بسیاری از افراد هنوز از این مهم آگاه نیستند که می‌توان از این قانون برای درخواست‌های اطلاعاتی گسترده از دولت استفاده کرد. این موضوع همراه با تمایل به پنهان‌کاری و کارشکنی در سازمان‌های دولتی نپال، موانع قابل توجهی برای دسترسی به اطلاعات ایجاد می‌کند. امروز ما نگاهی به سه مطالعه موردی مجزا در مورد پروژه‌‌های داده باز در دولت، جامعه مدنی و حوزه‌های رسانه می‌اندازیم.

بسته‌های گم‌شده – کمک‌ مالی، دولت و فشار برای شفافیت

به عنوان بخشی از فرآیند جدید ساخت کشور، سهام‌داران متعددی از دولت، جامعه مدنی و رسانه در پی اعمال فشار روی دولت جدید نپال برای قرار دادن آزادی اطلاعات در هسته فعالیت‌های خود، برنامه شفافیت بیشتر را مطرح کردند. موضوعی که افراد بسیاری از جمله کمک‌کنندگان را نگران می‌کرد، فقدان شفافیت در استفاده از پول کمک توسعه خارجی بود. طی پنج سال گذشته، حدود 20 درصد از بودجه سالیانه نپال از کمک خارجی سرچشمه گرفته و درباره اینکه این پول کجا هزینه شده، شفافیت بسیار اندکی وجود داشته است. در نتیجه، این مسئله یک موضوع مهم برای حرکت کشور به سمت شفافیت بیشتر بود!

در بحبوحه نگرانی‌ها درباره فقدان شفافیت و مکانیسم‌های پاسخگویی، وزارت دارایی، پلتفرم مدیریت کمک مالی را که یک پرتال آنلاین برای استانداردسازی و متمرکزسازی اطلاعات مربوط به جریان کمک مالی در نپال بود، در سال 2013 راه‌اندازی کرد. این سایت داده را در قالبی قابل حصول و (تا حد زیادی) ماشین‌خوان همراه با تصویرسازی‌های شفاف منتشر می‌کند.  این حقیقت که بیش از نه میلیارد دلار آمریکا در پروژه‌های گوناگون از طریق پرتال با سند ارائه شده است کمک می‌کند تا اثربخشی آن را نشان دهیم.

این پلتفرم در کمک به دولت نپال بسیار راهگشا بود، زیرا مسئولان حکومتی پی بردند که کمک خرج شده با اولویت‌های ملی در سیزدهمین طرح سه ساله متناظر نبود. این موضوع، آن‌ها را قادر می‌ساخت پول را به سمت مناطق و چالش‌هایی هدایت کنند که فورا به تأمین اعتبار نیاز داشتند. علاوه بر این، سیاست همکاری توسعه نیز براساس شواهد ارائه شده توسط داده‌های گردآوری شده در پلتفرم، توسعه یافت. با این وجود، پلتفرم با چالش‌هایی در دستیابی به داده از طریق سازمان‌های پیچیده، تخصص فنی درونی محدود و خلاءهای درخور توجه در داده‌های موجود روبه‌رو است.

نگاهی به پلتفرم مدیریت کمک مالی

فشار از پایین – نقش جامعه مدنی در حمایت از شفافیت و پاسخگویی دموکراتیک

اگر فشار بی‌وقفه از سوی جامعه مدنی وجود نداشت، تصویب قانون حق اطلاعات میسر نبود. طی پنج سال گذشته، نپال شاهد رشد یکنواختی در تعداد حامیان و ابتکارات داده باز بوده است که روی زبان‌ها افتاده‌اند. یکی از این‌ها سازمان نپال باز بود که نخستین سازمانی است که توسط سهام‌داران علاقمند به امکانات بالقوه داده برای توسعه راه‌اندازی شد. حالا چندین بازیگر در این عرصه وجود دارند، برای مثال: سازمان‌های دانش باز نپال، آزمایشگاه‌های زندگی کتمندو، کد برای نپال و بیکاس آدهامی. این سازمان‌ها نقش مهمی در حیات نپال بازی کرده‌اند؛ پس از زلزله سال 2015 آزمایشگاه‌های زندگی کتمندو به سرعت گردهم آمد تا از نپال پس از زلزله نقشه‌برداری کند و یک شبکه ارتباط دوطرفه بین بازماندگان زلزله و تلاش‌هایی برای تسکین ایجاد کرد. هم اکنون از آن به‌عنوان یک نمونه درخشان از قابلیت‌های داده باز طی دوران بحران یاد می‌شود.

پروژه انتخابات نپال سازمان دانش باز، یک پرتال مشارکتی است که در زمینه نخستین انتخابات محلی برگزار شده طی بیست سال است و از داده‌های به‌دست آمده از کمیسیون انتخاباتی نپال استفاده می‌کند. کمیسیون انتخابات نپال یک منبع نسبتا قابل اعتماد برای اطلاعات در نپال به شمار می‌رود که حتی برخی از مجموعه داده‌های خود را در فرمت XML قابل خوانش توسط ماشین منتشر می‌کند. با این وجود، همانند سازمان‌های دولتی متعدد، کمیسیون انتخاباتی حجم وسیعی از اطلاعات را به صورت متن و اعداد خام منتشر کرد که مصرف آن را برای مردم عادی بسیار دشوارتر می‌کرد.

پروژه انتخابات نپال که از دل یک رشته توئیت سربرآورد، در تلاش برای جمع‌سپاری اطلاعات مربوط به انواع داده‌های مرتبط با انتخابات محلی نپال و همچنین به منظور در دسترس بیشتر قرار دادن داده‌های انتخابات ساخته شد. این پرتال که کمتر از دو هفته به‌وجود آمد، روی دو جنبه مهم تمرکز می‌کند: تصویرسازی نتایج انتخابات – حتی در سطح روستا – و در دسترس قرار دادن داده‌های انتخابات در اختیار عموم. سایت مرتبا اینفوگرافی‌هایی به زبان‌های انگلیسی و نپالی منتشر می‌کند.

صفحه خانگی پرتال انتخابات نپال

راهی دشوار – پیدایش روزنامه‌نگاری داده (داده‌نگاری) در نپال

روزنامه‌نگاری داده هنوز تا حد زیادی یک قلمرو کشف نشده برای رسانه‌ها در نپال به شمار می‌رود. اغلب رسانه‌های نپال بیشتر روی وقایع تمرکز می‌کنند تا روی تحقیق. با این وجود، برخی نمایندگی‌ها در حال تجربه‌ی تولیدات ناشی از داده هستند. روزنامه Republica، تصویرسازی‌هایی از داده منتشر کرده است که مقدار کمک مالی اختصاص یافته به ساخت و ساز پس از زلزله را نشان می‌دهد. FACTS Nepal و Graph Nepal نیز تصویرسازی‌های مبتنی بر داده را با استفاده از این مجموعه داده تولید کرده‌اند.

چالش‌های مهمی هنوز پیش روی روزنامه‌نگارانی است که در پی کسب اطلاعات از دولت هستند. مستند «داده باز: سفری از اکتشافات در نپال»، کشمکش‌های یک روزنامه‌نگار داده به نام جیانو شارما را به تصویر می‌کشد که در تلاش است به پاسخ یک سوال درباره تحصیلات پسرش دست یابد. در ماموریت ظاهرا ساده او برای یافتن یک مدرسه خوب محلی برای پسرش، شارما با مجموعه‌ای از موانع دولتی برای دسترسی به اطلاعات مورد نیاز خود مواجه می‌شود.

در مسیر درست – آینده داده باز در نپال

با ادامه فشار جامعه مدنی روی شفافیت و پیوشتن رسانه به پتانسیل روزنامه‌نگاری مبتنی بر داده، تصور ما این است که پتانسیل نوآوری‌های داده باز، توسعه سیاسی و اقتصادی نپال را در آینده نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. نوآوری‌هایی که شرح دادیم، ابزارها و دانش لازم را برای ایجاد تغییرات مثبت و بازگشت به وضعیت عادی پس از وقایع ناگوار با سرعت و آمادگی بیشتر از قبلِ نهادهای دولتی و شهروندان فراهم کرده است.

این پست را با بخشی از یک توصیه مهم برگرفته از مستند داده باز فوق‌الذکر به پایان می‌بریم: اگر داده را تولید می‌کنید، آن را منتشر کنید. اگر داده دارید، از آن استفاده کنید. اگر ندارید – تقاضا کنید. ما فکر می‌کنیم این توصیه خوبی برای همه افراد است.

متن اصلی این نوشته را از اینجا بخوانید.