شفافیت به‌عنوان راه‌کاری مناسب برای پیشگیری از فساد، باید در نهادهای مختلف پیاده شود. در این راستا، می‌توان با اجرای دستورالعمل‌های شفافیت در شورای شهر به‌عنوان نمونه کوچکی از یک نهاد تأثیرگذار، این سیاست‌ها را به ارگان‌های دیگر بسط داد.
به گزارش عیارآنلاین، یکی از راه‌های مبارزه با فساد در تمام ابعاد آن شفافیت است، در حال حاضر، اقداماتی که در مسیر مبارزه با فساد از سوی نهادهای مختلف صورت می‌گیرد، در خوش‌بینانه‌ترین حالت منجر به کشف فساد می‌شود، اما هزینه‌ی کشف این مفاسد هرچند که ضروری باشند، بسیار بیشتر از پیشگیری از فساد است؛ لذا پیشگیری از ایجاد فساد مقدم‌تر از مبارزه با فساد است.
شایان‌ذکر است که فساد تنها محدود به اختلاس و سایر مفاسد اقتصادی نمی‌شود، بلکه ناکارآمدی، حیف کردن منابع عمومی و تصمیمات غیر کارشناسانه و… را نیز شامل می‌شود و شفافیت تنها ابزاری می‌تواند باشد که موجب مبارزه‌ای اثرگذارتر با فساد و همچنین پیشگیری از وقوع آن شود.
لزوم شفافیت شورای شهر
شورای شهر به‌عنوان نهادی که نوع کار آن عمدتاً شورایی و کمیسیونی است، می‌تواند دروازه‌ی ورود شفافیت به ایران باشد؛ زیرا بسیاری از نهادهای موجود در کشور مانند مجلس شورای اسلامی، مجلس خبرگان رهبری، مجمع تشخیص مصلحت نظام و…. نیز ساختاری مشابه دارند. علاوه بر این، شفافیت شوراهای شهر دروازه‌ی ورود شفافیت به شهرداری‌ها نیز است. در راستای شفافیت در شوراها باید چند نکته را در نظر گرفت که در ادامه به آن پرداخته می‌شود.
شاخص‌های شفافیت شورای شهر
با توجه به تجربه‌ی موفق کشورهای مختلف دنیا، سیاست‌هایی که آن‌ها در شوراهای شهر خود بیان می‌کنند، به شرح زیر است:
۱- پخش زنده‌ی جلسات شورا
در سایت هر شورایی باید قسمتی تعبیه شود که پخش زنده‌ی جلسات شورای شهر را پوشش دهد و پس از اتمام آن جلسات، بتوان با رجوع به قسمت آرشیو، آن جلسات را با ذکر ارائه‌کننده، تاریخ جلسه، موضوع جلسه و… دریافت کرد. از طرف دیگر، این امکان باید برای کسانی که دسترسی به اینترنت ندارند نیز میسر شود؛ به همین منظور، پخش زنده‌ی این جلسات از تلویزیون لازم‌الاجراست، لذا تلویزیون استانی هر منطقه می‌تواند پیش‌قدم این ماجرا شود.
در بسیاری از کشورها نظیر استرالیا، کلمبیا و آمریکا و…، این امکان وجود دارد و به‌راحتی می‌توان به اطلاعات و گفت‌وگوها در هر جلسه دسترسی پیدا کرد
۲- خلاصه‌ی مکتوب جلسات
خلاصه‌ی مکتوب جلسات، یک سری اطلاعات کلی و مهم، شامل مشخصاتی نظیر تاریخ، مکان، موضوع جلسه، نام کمیته و خلاصه‌ای از گفت‌وگوهای شکل‌گرفته است.
به‌عنوان‌مثال در سایت شورای شهر نیویورک خلاصه‌ی مکتوب جلسات را با ذکر اسم کمیته، تاریخ و مکان، مدت‌زمان آن، موضوع جلسه و همچنین دسترسی به جزئیات جلسه در اختیار عموم قرار می‌گیرد.
۳- مشروح مذاکرات
مشروح مذاکرات به معنای مشروح جلسه با تمام جزئیات و ذکر زمان بدون هیچ کاستی است؛ در این زمینه نیز تجربه‌ی شهرهایی همچون شیکاگو و بریسبین فابل استفاده است.
۴- حضور و غیاب
در مورد حضور و غیاب جلسات شوراها چند شاخص نظیر انتشار اسامی حاضران و غایبان، انتشار اسامی میهمانان و همچنین انتشار اسامی افرادی که جلسه را ترک می‌کنند را می‌توان در نظر گرفت. علاوه بر این، اسامی افرادی هم که تأخیر دارند را باید مدنظر قرارداد؛ به‌عنوان‌مثال در شورای شهر لندن اسامی حاضران و غایبان و حتی حضاری که عضو شورا نیستند و به هر دلیلی شرکت کرده‌اند را هم ذکر می‌کنند.
۵- اعلام آراء
موضوع مهم دیگری که باید به آن توجه کرد، بحث شفافیت آرا است؛ چراکه سرنوشت یک طرح را بعد از اتمام گفت‌وگوها تعیین می‌کند؛ به‌عنوان‌مثال در شهر بوستون آمریکا، ثبت آراء مثبت و منفی را ذیل هر مصوبه‌ای ذکر می‌شود.
۶- برنامه جلسات
با توجه به اینکه دستور جلسه برای شورا کاملاً مشخص است و شورا با علم به این نکته که جلسه‌ی بعدی قرار است به چه موضوعی بپردازد لذا ملزم است مردم را در این زمینه مطلع سازد زیرا دانستن عموم مردم از اینکه شورا در آینده قرار است چه جلسه و با چه دستوری داشته باشد، به آن‌ها کمک می‌کند مسئولین خود را بهتر مورد مطالبه قرار دهند.
نمونه‌ای از شاخص‌هایی که در برخی از کشورهای پیش‌قدم در امر شفافیت شورا مورداستفاده قرار می‌گیرد به شرح زیر است:
الزام قانون به فراهم کردن امکان حضور مردم، تأیید عمومی بودن جلسه توسط رئیس (امضاء و مکتوب)، الزام به انتشار اعلامیه جلسه (۴۸ ساعت قبل از جلسه)، ارائه دستور جلسات به‌صورت طولانی‌مدت (۹ ماه قبل)، ارائه زمان و مکان جلسه بعد در پایان جلسه، ارائه گزارش‌هایی که در جلسه قرائت‌شده است.
۷- اعلام تعارض منافع
تعارض منافع را می‌توان سررشته مفاسد اداری دانست؛ چراکه خطا و لغزشی صورت نمی‌گیرد مگر اینکه یک یا چند تعارض منافع منشأ آن باشد. بااین‌حال مفهوم تعارض منافع در ایران، مفهوم جدیدی است.
در شوراها ممکن است تصمیمی گرفته شود که فرد نسبت به آن تصمیم منفعتی داشته باشد و این سبب می‌شود که فرد به سمت منافع شخصی و یا قومی خود سوق پیدا کند که موجب فساد می‌شود؛ لذا اولین مکانیسم مقابله با تعارض منافع، اعلام تعارض منافع است که افراد را ملزم کنند اگر در محل تعارض منافع قرار گرفتند، آن را اعلام کنند.
این یک الزام قانونی است و اگر کشف شود که فردی تعارض منافع خود را اعلام نکرده است، جرم است و حداقل مجازات آن سلب صلاحیت کامل است؛ ورود در عرصه‌های ملی به معنای اعتماد عمومی است و تا وقتی اعتماد عمومی وجود دارد فرد شایستگی خدمت را دارد.
الزام قوانین به خوداظهاری اعضا نسبت به وجود تعارض منافع، دارای سازوکارهایی است که یکی از آن‌ها ترک جلسه بعدی شورا است و تعارض منافعی که توسط فرد اعلام شده و اقدامی که متناسب با تعارض منافع صورت گرفته، در مشروح مذاکرات گزارش می‌شود.
به‌عنوان‌مثال در فرانسه تمام افرادی که دارای پست دولتی، نمایندگان مجلس ملی و سنا، وزرا، نمایندگان پارلمان اروپا اعضای شورای منطقه و شهر ملزم به پر کردن فرمی هستند که در آن منافع خود را اعلام می‌کنند و روی سایت شفافیت فرانسه قرار می‌دهند.
۸- امکان حضور مردم
امکان حضور مردم به معنای امکان حضور مجریان، ذی‌نفعان، اصناف و هرکسی که قرار است از تصمیمات مطلع باشد، است؛ ازاین‌رو چند مکانیسم قابل‌توجه در این موارد قابل‌بیان است؛ نظیر:
الزام قانون به عمومی برگزار کردن جلسات، الزام به پر کردن فرم خاص توسط نمایندگان برای محرمانه شدن قسمتی از جلسه، اعلان ۲۸ روز و ۵ روز (قطعی شدن تصمیم)، فراهم‌سازی امکان حضور مردم به‌عنوان‌مثال ماده ۲۲ قانون شهر هملت کانادا این‌گونه ذکر می‌کند که اگر جلسات علنی بود و افراد حضور پیدا کردند، کسی حق ندارد آن‌ها را از جلسه خارج کند اِلا زمانی که رفتار ناشایستی داشته باشد یا ایجاد سروصدا کند.
۹- مستندات شورا
تمامی دستورات و مستندات مرتبط با جلسه از مشروح مذاکرات تا اتمام جلسه و هر چه که مربوط به جلسه است، باید قابل‌دسترسی باشد؛ از همین رو در سایت شورای شهر شیکاگو می‌توان بر روی هر یک از مشخصات جلسه ازجمله: تاریخ جلسه، زمان، مکان، جزئیات جلسه، اعلامیه جلسه، دستور جلسه، خلاصه و ویدیوی جلسه، مکتوب و مشروح جلسه کلیک کرده و اطلاعات لازم را دریافت کرد.
۱۰- شفافیت مالی
شفافیت مالی دارای دو محور کلی است:
۱- حقوق شورای شهر باید مشخص باشد.
۲- هزینه‌های کاری نمایندگان شورا شهر به چه صورت تأمین می‌شود.
به‌عنوان‌مثال در شهر لندنِ کانادا، حقوق پایه، مزایا و هزینه هر نفر از اعضا به تفکیک بیان‌شده است. هزینه‌های کاری اعضای شورای شهر را به‌صورت فصلی و با فرصت ۳۰ روزه اعلام می‌کنند علاوه بر آن جزئیات هزینه‌های عمومی نیز ذکرشده و قابل‌دسترسی است. مثلاً در چه تاریخی، چه مبلغی برای چه‌کاری و به چه کسی داده‌شده است.
گام مؤثر برای شفافیت کشور
شایان‌ذکر است که نکات مطرح‌شده تنها محدود به شوراهای شهر نیست؛ بلکه در صورت موفقیت این طرح، می‌توان الگوی آن را به مجموعه‌های بزرگ‌تر گسترش داد؛ چراکه اکثر نهادهای تأثیرگذار کشور به‌صورت شورایی اداره می‌شوند؛ بنابراین شورای شهر نقطه‌ی شروعی برای دست یافتن به فرآیند شفاف‌سازی نهادهای اداری کشور است. با اجرای این راهکارها و دستورالعمل‌ها در نهادهای مختلف کشور، فساد به طرز چشم‌گیری کاهش خواهد یافت.
این نوشته توسط آقای سجاد طاهری تهیه شده و در خبرگزاری عیارآنلاین منتشر شده است.
تذکر: مطالب بازنشر و مهمان بدون هیچگونه دخل و تصرفی در سایت شفافیت برای ایران منتشر می‌شوند.
